نکاح موقت (صیغه) و احکام فقهی و حقوقی آن: نگاهی به ابعاد شرعی و قانونی

نکاح موقت، که در اصطلاح عامیانه به آن “صیغه” نیز گفته می‌شود، نوعی از ازدواج در فقه امامیه و به تبع آن در نظام حقوقی ایران است که با نکاح دائم تفاوت‌های اساسی دارد. این نوع از ازدواج برای مدت زمان مشخص و با مهریه معلوم واقع می‌شود و آثار حقوقی خاص خود را در پی دارد. شناخت احکام فقهی و مقررات قانونی مربوط به نکاح موقت برای افرادی که قصد انجام آن را دارند، ضروری است.

تعریف و تفاوت‌های اصلی با نکاح دائم:

نکاح موقت عقدی است که به موجب آن، رابطه زوجیت میان زن و مرد برای مدت زمان معین و مشخصی برقرار می‌شود. اصلی‌ترین تفاوت‌های نکاح موقت با نکاح دائم عبارتند از:

• مدت زمان: در نکاح دائم، عقد برای تمام عمر است، در حالی که در نکاح موقت، مدت زمان ازدواج در حین عقد تعیین و تصریح می‌شود (مانند یک ساعت، یک روز، یک ماه، یک سال و …).
• مهریه: در نکاح دائم، عدم تعیین مهریه در حین عقد موجب بطلان آن نیست (هرچند زن مستحق مهرالمثل خواهد بود)، اما در نکاح موقت، تعیین و ذکر مهریه در حین عقد از شرایط صحت عقد است و عدم ذکر آن موجب بطلان نکاح موقت می‌گردد.
• نفقه: در نکاح دائم، پرداخت نفقه زوجه تکلیف شرعی و قانونی زوج است، مگر در صورت عدم تمکین بدون عذر موجه. اما در نکاح موقت، اصولا زوجه حق نفقه ندارد، مگر اینکه در حین عقد شرط شده باشد.
• ارث: در نکاح دائم، زوجین از یکدیگر ارث می‌برند، مگر در شرایط خاصی که مانع ارث بری وجود داشته باشد. اما در نکاح موقت، زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر اینکه در حین عقد شرط توارث شده باشد که البته صحت این شرط از نظر فقهی و حقوقی محل بحث است.
• طلاق: انحلال نکاح دائم از طریق طلاق صورت می‌گیرد که تشریفات قانونی خاص خود را دارد. اما انحلال نکاح موقت با انقضای مدت یا بخشش مدت باقی‌مانده توسط زوج صورت می‌پذیرد.

شرایط صحت نکاح موقت:

علاوه بر شرایط عمومی صحت هر عقدی (مانند قصد و رضا، اهلیت طرفین و عدم وجود موانع شرعی و قانونی ازدواج)، نکاح موقت نیازمند دو شرط اساسی دیگر برای صحت است:

1. تعیین مدت: مدت نکاح موقت باید در حین اجرای صیغه عقد به صورت دقیق و واضح مشخص شود. عدم تعیین مدت موجب بطلان عقد است.
2. تعیین مهریه: مقدار مهریه باید در حین اجرای صیغه عقد به صورت معلوم و معین مشخص شود. عدم تعیین مهریه موجب بطلان عقد است.

احکام و آثار حقوقی نکاح موقت:

با وقوع نکاح موقت صحیح، آثار حقوقی خاصی به شرح زیر ایجاد می‌شود:

• رابطه زوجیت: رابطه زوجیت میان طرفین برای مدت معین برقرار می‌شود و در این مدت طرفین مانند زوجین در نکاح دائم هستند، با این تفاوت که حقوق و تکالیف آن‌ها محدود به مفاد عقد موقت است.
• تمتع: زوج حق تمتع (بهره‌مندی) از زوجه را در طول مدت عقد دارد.
• مهریه: زوجه مالک مهریه تعیین شده می‌شود و زوج مکلف به پرداخت آن است. پرداخت تمام مهریه حتی اگر قبل از انقضای مدت، عقد از سوی زوج بخشیده شود، در صورتی که نزدیکی واقع شده باشد، بر عهده زوج است. اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد و زوج تمام مدت را ببخشد، نصف مهریه به زوجه تعلق می‌گیرد.
• نفقه: همانطور که ذکر شد، اصولا در نکاح موقت، زوجه حق نفقه ندارد، مگر اینکه شرط نفقه در حین عقد شده باشد که در این صورت زوج مکلف به پرداخت آن خواهد بود.
• عدم توارث: زوجین در نکاح موقت از یکدیگر ارث نمی‌برند، مگر با شرط ضمن عقد که اعتبار این شرط محل اختلاف است.
• فرزندان ناشی از نکاح موقت: فرزندانی که از نکاح موقت متولد می‌شوند، مانند فرزندان ناشی از نکاح دائم از تمام حقوق قانونی خود، از جمله حق نفقه، ولایت قهری پدر، و ارث از والدین برخوردارند. مسئولیت اثبات نسب این فرزندان با مدعی است.
• عده: پس از انقضای مدت نکاح موقت یا بخشش مدت توسط زوج، زوجه باید عده نگه دارد. عده در نکاح موقت در صورت عدم بارداری، به مدت دو طهر (دو دوره پاکی از عادت ماهیانه) یا ۴۵ روز برای زنانی که عادت ماهیانه نمی‌شوند، می‌باشد. در صورت بارداری، عده تا زمان وضع حمل است.

انحلال نکاح موقت:

نکاح موقت به دو طریق منحل می‌شود:

1. انقضای مدت: با پایان یافتن مدت زمان تعیین شده در عقد، نکاح موقت خود به خود منحل می‌گردد.
2. بذل مدت: زوج می‌تواند قبل از پایان یافتن مدت عقد، تمام یا بخشی از مدت باقی‌مانده را به زوجه ببخشد و با بذل تمام مدت، نکاح منحل می‌شود. این حق صرفاً با زوج است و زوجه نمی‌تواند مدت را ببخشد.

ثبت نکاح موقت:

بر اساس قانون حمایت خانواده جدید (مصوب ۱۳۹۱)، ثبت نکاح موقت در سه مورد اجباری است:

• باردار شدن زوجه.
• توافق طرفین بر ثبت.
• شرط ضمن عقد مبنی بر ثبت.

در سایر موارد، ثبت نکاح موقت الزامی نیست، اما عدم ثبت می‌تواند در اثبات رابطه زوجیت و حقوق ناشی از آن در آینده مشکلاتی ایجاد کند.

نتیجه‌گیری:

نکاح موقت، قالبی حقوقی برای برقراری رابطه زوجیت برای مدت معین در فقه امامیه و حقوق ایران است. این نوع از ازدواج با نکاح دائم تفاوت‌های کلیدی در خصوص مدت، مهریه، نفقه و ارث دارد. تعیین مدت و مهریه از شرایط اساسی صحت آن محسوب می‌شود. با وجود عدم الزامی بودن ثبت آن در همه موارد، ثبت نکاح موقت در شرایط قانونی مشخص شده و همچنین در صورت توافق طرفین، برای حفظ حقوق و جلوگیری از مشکلات آتی توصیه می‌گردد. فرزندان حاصل از نکاح موقت از تمام حقوق فرزندان در نکاح دائم برخوردارند. شناخت دقیق احکام و آثار حقوقی نکاح موقت برای طرفین این عقد ضروری است.

ثبت واقعه ازدواج و الزامات قانونی آن در ایران

شرایط قانونی صحت نکاح در ایران: پایه‌های یک پیوند مشروع

آثار حقوقی و تکالیف زوجین پس از عقد نکاح در ایران

شروط ضمن عقد نکاح و اهمیت آن: ابزاری برای تعادل و تفاهم در خانواده

حقوق ارتفاقی و انتفاعی در املاک در حقوق ایران