آثار حقوقی و تکالیف زوجین پس از عقد نکاح در ایران
با جاری شدن صیغه عقد نکاح و تحقق legally binding agreement between a man and a woman، مجموعه‌ای از آثار حقوقی و تکالیف متقابل برای آن‌ها به عنوان زوجین ایجاد می‌شود. این آثار و تکالیف، که ریشه در فقه امامیه و قوانین مدنی و حمایت خانواده ایران دارند، بنیان روابط حقوقی و مالی زن و شوهر در طول زندگی مشترک را تشکیل می‌دهند. شناخت این حقوق و تکالیف برای هر دو طرف عقد ضروری است تا بتوانند با آگاهی در چارچوب قانونی حرکت کرده و از بروز اختلافات احتمالی جلوگیری نمایند.
مهم‌ترین آثار حقوقی و تکالیف زوجین پس از عقد نکاح عبارتند از:
۱. حقوق مالی زوجه:
- مهریه: به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک تمام مهریه تعیین شده می‌شود و می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. مهریه دینی است بر عهده زوج که با فوت او نیز ساقط نمی‌شود و از محل دارایی‌های باقی‌مانده وی (ترکه) قابل وصول است.
- نفقه: از جمله مهم‌ترین تکالیف مالی زوج، پرداخت نفقه زوجه است. نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، لباس، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم (در صورت عادت یا احتیاج) می‌شود. این تکلیف از زمان عقد آغاز شده و مشروط به تمکین عام و خاص زوجه است، مگر در موارد استثنایی که عدم تمکین مجاز شمرده شده است.
- اجرت المثل ایام زوجیت: در صورتی که زن در طول زندگی مشترک به دستور زوج کارهایی را که شرعاً بر عهده وی نبوده است، انجام داده باشد و قصد تبرع (رایگان انجام دادن) نداشته باشد، می‌تواند پس از طلاق یا فسخ نکاح، اجرت المثل کارهای انجام شده را مطالبه کند. تعیین اجرت المثل توسط کارشناس رسمی دادگستری و با در نظر گرفتن کارهای انجام شده و وضعیت زوجه صورت می‌گیرد.
۲. حقوق غیر مالی و معنوی:
- حسن معاشرت: زوجین مکلفند با یکدیگر به حسن معاشرت رفتار نمایند. این تکلیف به معنای رعایت احترام متقابل، وفاداری، همکاری و برخورد شایسته در تمام ابعاد زندگی مشترک است و جنبه اخلاقی و حقوقی دارد.
- تمکین: تمکین به دو بخش تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می‌شود. تمکین عام به معنای اطاعت زن از شوهر در اوامر کلی مربوط به مدیریت خانواده و زندگی مشترک است و تمکین خاص به معنای پاسخگویی به نیازهای غریزی و زناشویی زوج است. عدم تمکین زوجه بدون دلیل موجه، وی را ناشزه محسوب کرده و حق دریافت نفقه را از او سلب می‌کند. با این حال، در شرایطی مانند بیماری، ضرر بدنی یا شرافتی، و نیز در صورت عدم تهیه مسکن مستقل توسط زوج در صورتی که حق تعیین مسکن با زوجه باشد، عدم تمکین موجه است.
- ریاست شوهر بر خانواده: طبق قانون مدنی، ریاست خانواده با شوهر است. این ریاست به معنای مدیریت و سرپرستی خانواده و اتخاذ تصمیمات کلی در چارچوب مصالح خانواده است و به معنای برتری مطلق یا نادیده گرفتن حقوق زن نیست. در بسیاری از مسائل مهم خانوادگی، مشورت و تفاهم بین زوجین ضروری است.
- حق تعیین مسکن: اصولاً تعیین مسکن با توافق زوجین است، اما در صورت عدم توافق، حق تعیین مسکن با شوهر است، مگر اینکه این حق ضمن عقد به زن داده شده باشد یا بودن زن در منزل تعیین شده توسط شوهر، خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن وجود داشته باشد.
- حق انتخاب شغل: زن برای اشتغال نیاز به اجازه شوهر ندارد، مگر اینکه شغل منافی مصالح خانواده یا حیثیت شوهر باشد. در صورت بروز اختلاف، دادگاه تصمیم‌گیری خواهد کرد.
۳. تکالیف مشترک زوجین:
- معاضدت در تأمین نیازهای خانواده: هرچند تأمین نفقه زوجه بر عهده زوج است، اما زوجین موظفند در حد توان و امکانات خود در تأمین هزینه‌ها و نیازهای خانواده با یکدیگر معاضدت و همکاری نمایند.
- تربیت فرزندان: در صورت داشتن فرزند، زوجین مکلف به تربیت صحیح فرزندان و تلاش برای تأمین نیازهای مادی و معنوی آن‌ها هستند.
- وفاداری: اصلی‌ترین تکلیف معنوی و اخلاقی زوجین، وفاداری به یکدیگر و پرهیز از هرگونه رابطه خارج از چارچوب ازدواج است.
۴. آثار حقوقی دیگر:
- ارث: با وقوع عقد نکاح دائم، زوجین از یکدیگر ارث می‌برند. میزان سهم الارث هر یک از همسران تابع قوانین و مقررات ارث در قانون مدنی است.
- ولایت قهری بر اطفال: در صورت تولد فرزند، ولایت قهری (سرپرستی قانونی) وی در درجه اول با پدر و جد پدری است.
- الزام به ثبت وقایع حیاتی: زوجین مکلف به ثبت واقعه نکاح و همچنین تولد فرزند در ادارات ثبت احوال هستند.
نتیجه‌گیری:
عقد نکاح در نظام حقوقی ایران، مجموعه‌ای از حقوق و تکالیف متقابل را برای زن و شوهر به ارمغان می‌آورد که هدف آن حفظ کیان خانواده و تنظیم روابط زوجین در چارچوب قانون است. شناخت دقیق این آثار و تکالیف مالی و غیر مالی، از جمله حقوق مالی زوجه مانند مهریه و نفقه، تکلیف تمکین برای زن، و مسئولیت ریاست خانواده برای مرد، برای داشتن یک زندگی مشترک موفق و پیشگیری از اختلافات حقوقی ضروری است. رعایت حسن معاشرت، وفاداری و همکاری متقابل نیز از ارکان مهم یک رابطه زناشویی سالم و پایدار محسوب می‌شوند. در صورت بروز هرگونه ابهام یا اختلاف در خصوص این حقوق و تکالیف، مراجعه به وکیل متخصص در امور خانواده توصیه می‌شود.
شروط ضمن عقد نکاح و اهمیت آن: ابزاری برای تعادل و تفاهم در خانواده
ثبت واقعه ازدواج و الزامات قانونی آن در ایران
شرایط قانونی صحت نکاح در ایران: پایه‌های یک پیوند مشروع
نکاح موقت (صیغه) و احکام فقهی و حقوقی آن: نگاهی به ابعاد شرعی و قانونی
بدون دیدگاه